رازهای کتابخانه من(۳۵): پهنه شکوهمند ادب پارسی: گنجهای کتاب هزار و یک شب و دنیا ی افسانه ای آن(۱)

کتاب جاودانه هزار ویک شب چگونه بوجود آمد؟
من یکی از نخستین نسخه های کتاب هزا ر و یک شب را خواندم که کتابفروشی و انتشاراتی کلاله خاور با مدیریت محمد رمضانی و در سال ۱۳۱۵ شمسی در ایران به جاپ رسانده بود.
این کتاب در زمان قاجار و بوسیله عبدالله طسوجی از عربی به پارسی ترجمه شد. یعنی کتابی که ایرانیان سهم بزرگی در آن داشتند به زبان عربی موجود بود که مردم ایران از آن سر در نمی اوردند.
این در حالی است که کتاب هزار و یک شب پانصد سال قبل توسط آنتوان لگران فرانسوی به فرانسه ترجمه شد و بعد به انگلیسی ترچمه گردید.یعنی دورانی بود که ترجمه فرانسه و انگلیسی هزار ویک شب موجود بود ولی مردم ای ان از خواندن هزار و یک شب محروم بودند.چون ترجمه پارسی از آن در دسترس نبود.
حسن کتاب هزار و یک شب چاپ کلاله خاور در مقدمه عالمانه و تحقیقی شادروان علی اصغر حکمت نویسنده، دانشمند و سیاستمدا ر آن دوران بود. تاریخچه ای که حکمت برای هزار و یک شب تهیه کرده هنوز بعنوان مرجع اطلاعات بکار می رود.
حکمت تاریخ نگارش و جمع آوری داستانهای هزار و یک شب را به دوران پیش از هخامنشی می رساند و برخی قصه ها و داستانها را هندی می داند.
در هزار ویک شب داستان از سرزمین های محتلف ایر ان، هند، مصر، عراق(بغداد) و جود دارد و نشان می دهد که پس از ترجمه اصل کتاب از هندی به پارسی که به هزار افسان معروف بوده در قرن سوم هجری به عربی ترجمه شده و از مصریان و اعراب نیز داستانهایی بر آن افزوده شده است.

این کتاب بر ادبیات غرب اعم از امریکا و اروپا تاثیر بسیاری گذارده چنانکه خورخه لوئیس بورخس نویسنده مشهور آرژانتینی همه آثارش را مدیون هزار و یک شب می دانست .
غربیان آنقدر در این کتاب تفکر کردند تا به کمک آن و داستانی که این کتاب بر مبنای آیاتی از قران عرضه کرده تمدن گمشده قوم عاد و شهر گمشده ارم را از دل خاک و پس از قرنها بیرون کشیدند.

همان گونه که علی اصغر حکمت در مقدمه کتاب نگاشته هیچ کتابی به اندازه «هزار و یک شب» معرف وئژگیهای مشرق زمین نیست، و شاید هیچ کتابی به اندازه هزار و یک شب یادگار و یادآور مشرق زمین نباشد.

هزار و یک شب کتاب قصه ها و افسانه های قدیم کشورهایی چون ایران، هند و برخی سرزمین های عربی است و باز به قول بورخس به یک گنجینه ادبی فراملیتی تبدیل شده است. حکمت معتقد بود که هزار و یک شب اطلاعات مفیدی در باره آداب و رفتار و کردار مردم سرزمین هایی چون ایران، مصر، شام(سوریه)، عراق ارائه می کند .

در این کتاب از تمدن ساسانی تا حکومتهای عباسیان ، خلفای فاطمی و فرزندان آنان، و سرزمین های اسلامی سخن می گوید، و همه مطالب را در قالب قصه بیان می کند.

آغاز کتاب چگونه بوده است؟

کتاب با دو گزارش اروتیک از خانه و قصر دو برادر ایرانی که از فرزندان شاهان ساسانی بودند آغاز می شود. دوبرادر که شهر باز و شاه زمان نام داشتند هر کدام بخاطر خیانتهای همسران خود ترک زندگی مشترک می کنند. نخستین را شاه زمان تجربه می کند و آن زمانی است که او برای دیدا ر برادر عازم و دیار دیگرش می شود. ولی در اولین منزلگاه متوجه می شود که هدیه ای را که برای برادرش تهیه دیده بود جای گذارده به همین خاطر به قصر مراجعه می کند که ناگهان متوجه خیانت همسرش می شود.

زمانی که به قصر بر ادرخود وارد می شود چهره غمگین او برادر بزرگتر یعنی شهر باز را که سلطان سمر قند بود متوجه ساخته و از او علت را می پرسد.
ولی شاه زمان سکوت کرده و سخنی نمی گوید. شهرباز برادر را به نخجیر گاه می برد تا قدری گردش و تفرج کنند و خود عازم کاری می شود. ناگهان شاه زمان متوجه می شود که همسر برادر او نیز به بادرش خیانت می کند. در نتیجه او در می یابد که در این مصیبت تنها نیست.
وقتی شهر باز باز می گردد برادر را شادمان می بیند و علت این شادی و علت آن غمگینی را می پرسد . شاه زمان می گوید : علت غمگینی را باز گویم و لی علت شادی را نخواهم گفت.

سپس شاه زمان داستان خیانت همسر را شرح می دهد. و سپس در اثر اصرار برادر خیانت همسر بر ادر را نیز فاش می کند.
آنگاه هردو سمرقند را ترک گفته و آن قدر می روند تا به ساحل دریای عملن می رسند.وقتی در آنجا استراحت می کردند دیوی را می بینند که از درون دریا بر آمده و صندوقی بر سر دارد.
دیو صندوق در کنار نهاده و از درون آن دختری جوان و زیبا بیرون می آورد. دیو دختر را در شب عروسی از کنار داماد ربوده و در ون صندوق زندگانی کرده بود. چون خود به مهر دختر گرفتار شده بود.
وقتی دیو به خواب می رود دختر ، آن دو برادر را که از ترس بر بالای در خت رفته بودند به خود فرا می خواند و در ازای آن انگشتری از آنان می طلبد.

آن دو برادر مجددا به شهر و دیار خود باز می گردند و شاه زمان به انزوا روی آورده و از همه کس دوری می کند ولی شهر باز ضمن کشتن همه آنانی که به او خیانت کرده بودند هرشب دختری دوشیزه می طلبد و صبحگاه به قتل او فرمان می دهد‌.

این داستان آن قدر ادامه می یابد تا شهرزاد دختر دانا و تاریخ دان و اهل ادب وزیر خود خو استار می شود که به قصر شهر باز برود. و در ضمن از شهرباز می خواهد که خواهر ش دنیازاد را به قصر بیاورد تا در کنار او باشد.
آن دو خواهر با هم توافق کرده بودند که پس از ازدواج با شهر باز ، عروس یعنی شهرزاد از اتاق بیرون آمده و خواهرش از او بخواهد داستانی به صدای بلند روایت کند تا شهر باز هم بشنود.
از این زمان بعد است که شهرزاد قصه گو آعاز به داستانسرایی می کند و هر شب داستانی را شرح می دهد و این قصه گویی بنیان کتاب هزار و یک شب را رقم می زند.
شهر زاد قصه های خود را با این جمله آغاز می کرد: ای ملک (سلطان) جوانبخت شنیده ام که و یا : ای ملک جوانبخت...


AMIRTEHRANIRAD(H.F)

ادامه دارد