۱۰۰۱ کتاب که باید خواند: سفرنامه: سفرنامه ژان شاردن سیاح فرانسوی: دوره صفوی(بخش یکم): ایران با شکوه و ایرانیان دانش دوست

سفر نامه شاردن (بخش یکم)

شکوه ایران و دانش دوستی و نوع پروری ایر انیان 

(شاردن در زمان صفویان شش بار  به ایران آمد  و زبان فارسی آموخت و مدتی طولانی در ایران زندگی کرد و اطلاعات نسبتا دقیقی از ایران جمع اوری نمود. شاردن این سفر نامه را در زبان شاه عباس دوم منتشر کرد ولی آنرا به نام  شاه عباس کبیر تقدیم نمود.)

به اعتقاد من میان ھمه سرزمینھای گسترده دامن خاورزمین، خواه از نظر دیدن بدایع و شگفتیھا و معرفت بمعارف، وخواه از جھت تحصیل سود مادی، کھ مورد توجھ ملل دور قرار گرفته  ایران از ھر جھت در مقام اول است.

 زیرا ھوای این کشور بسیار ملایم و معتدل و پاکیزه است؛ مردمانش روشن اندیش و باھوشند؛ از نظر روح و احساس و تفکر به مااروپاییان از اقوام دیگر نزدیکترند. در این سرزمین بسیار چیزھای خوب یافت میشود که  در دیگر کشورھای مشرقزمین نظیر آنھا نیست.

دربارۀ ھوای ایران اغراق نیست اگر بگویم در سراسر گیتی ھوای کمتر کشوری به صافی و روشنی و پاکیزگی و سلامت ھوای ایران وجود دارد.به  تحقیق میتوان باور کرد که‌ھوای ایران در بیشتر نقاط کشور کاملا خشک است، زیرا در این سرزمین دریاچھ ھای پھناور و رودخانه ھا و شطھای پرآب وجود ندارد تا گرمای خورشید آب آنھا را تبخیر و در فضاپراگنده کند.معمولا عرض جغرافیایی ھر محل، بیش از عوامل دیگر در سردی و گرمی آن اثر دارد، اما در ایران این عامل قطعیت ندارد، بلکه  فرورفتگیھا و برجستگیھا، به سخن دیگر پست و بلندیھای تند در تغییر ھوای این کشور تأثیر و دخالت زیاددارد.بھ طور کلی میتوان گفت جز در مناطق جنوبی و شمالی ھوای ایران سرد است. 

مردم  ایران تندرست و   خوشبین اند،رنگ چھرهشان سرخ و سپید و زیباست. زن و مرد رشید و نیرومندند، و بدنشان خوشتراش میباشد؛ و چون میان محیط زیست و نیروھای فکری، و خصایص روحی و جسمی مردمان ھر منطقھ روابط خاصی در میان است، میتوان باور کردکه مردمان ایران ظریف طبع، ھوشمند، نازک خیال، مصلحت نگر و عاقبت اندیشند. زود فھم، محتاط و دارای قوۀ تمیز تشخیص میباشند؛

 و بااینکه از یکسو با عثمانی و از دگر سو با ھند ھمسایه اند، نه مانند عثمانیھا خشن و درنده خو، و نه ھمانند ھندیان زود باور و کمفکر میباشند.

 ایرانیان فکر روشن، طبع ملایم، و قابلیت تمدن پذیری و شھرنشینی دارند. 

گفته است که اخلاق و رفتار و کردار ھر ملت متناسب با دین و آیین آنھاست، و چون دین اسلام با ادیان دیگر ّی این قاعدۀ کلمخالفت و مباینت تمام دارد، ازاینرو پیروان این کیش نسبت به  معتقدان دینھای دیگر دشمنی و کینۀ سخت میورزند.عناد و خصومت مسلمانان بھ پیروان مذاھب دیگر بی پایان است، و بر این اعتقادند که مال و جانشان برایشان حلال است؛و به دشواری فرصت و اجازۀ زندگی کردن به آنان میدھند. و چون کیش مسیحی با اصول اسلام موافقت ندارد، و تبلیغمسلمانان در مسیحیان درنمیگیرد، با آنان به دشمنی رفتار میکنند.

ترکان عثمانی بھه سبب ھمین تضاد مذھب پیوستھ با مسیحیان سر خصومت دارند و در اندیشھ جنگند، بھ سخن دیگر تباین دین بیش از طبع خشن و ناسازگارشان، آنان را به  جدال با ما برمیانگیزد؛ و ھرجا و ھر زمان فرصت یابند قصد جان ومال مسیحیان میکنند.

 اما ایرانیان   این گونه نیستند ، و طی قرنھای گذشته ھرگز به  جنگ با مسیحیان برنخاستھ اند. در سرزمین ایران مسیحیان بسیار زندگی نمیکنند. آنان که ھستند پیوستهو سر تسلیم و فرمانبرداری فرودمیآورند، و چون ایرانیان به طبع مردمانی آرام و سازگار و دارای عواطف و احساسات انسانی میباشند ھرگز تصادم میان آنان و مسیحیان روینمیدھد.

 چنانکه یاد کردم ایرانیان لطیف طبع و منطقی و صاحب فکر روشن میباشند، و ھمین خصایص بلند و عالی آنان را به  عالم ادبیات و ھنر و علوم مختلف رھنمون میشود، و دیگران را بھه مصاحبت ایشان برمیانگیزد، و من به  جّدبر این باورم که  در سراسر اروپا ھیچ کشوری نیست کھه مردمان آن به  قدر ایرانیان شیفتھه و دلباختھ علم و ھنر باشند و به تحصیل آن بکوشند.

به سخن دیگر در ھر شرایط و احوال به فراگرفتن معلومات تازه و کسب ھنرھای جدید اھتمام میورزند. حتی پیشه وران و کشتگران از مطالعۀ کتابھای خوب غفلت نمیکنند، و ھمه  بر عموم، چندان که  میسرشان باشد فرزندان خود را به تحصیل دانش و ھنر می گمارند. 

بچه ھای خود را از پنج سالگی به  مکتب میسپارند، و میکوشند که  آنان را وارد مدارس عمومی کنند. در آنجا نھه تنھا معلّمین حق التعلیم نمیگیرند، بلکه به  شاگردان کمک تحصیلی میدھند تا فقر و نداری مانع سوادآموزی ھیچکس نشود. بسیاری از آنان تنھا به شوق و عشق دست یافتن به مراتب عالی دانش و ادب، و نه برایتحصیل ثروت از مطالعه  تحقیق نمی آسایند و عمر خود را وقف و نذر آموختن میکنند، و نهو اندیشۀ زن گرفتن و افکاردیگر، و نھه ھیچ دلواپسی و نگرانی و دشواریھای دیگر تا فرارسیدن مرگ مانع پیشرفتشان نمیشود.

 این شیفتگان دانش وادب چنان به  نشر علوم پای بندند که به منظور اینکه  آنچه  به صرف عمر و رنج بسیار آموختھاند به دیگران بیاموزند ازصرف و بذل مال نیز دریغ نمیورزند، و به  شاگردان تنک مایۀ خود کمک تحصیل میدھند.دانایانی که طبع عالی دارند و مقامات ظاھری و دولتی را پست و حقیر میشمارند و تعلیم و تعلم را برترین و شریفترین ّکارھا میدانند، 

ھمچنین بزرگانی که به گناھی از دربار پادشاھان رانده شدهاند، غالبا به  تعلیم دوستداران دانش و ادب می پردازند و بدان میبالند، و چندان شوق میورزند که  اگر در مجلس درسشان به  جھتی شاگرد زیاد حضور  نیابد  پول می پراکنند و  از این کار لذ زیاد   می برندو  با پراگندن مال به جبران آن اھتمام میکنند، زیرا بر این باورند بھترین و بابرکتترین مال آنست که درراه پیشرفت تعلیم و تربیت افراد اھل و مستعدی مصرف شود کھ قابلیت و شوق دانش آموزی دارند، اما فقر چناندامنگیرشان شده که  نمیتوانند.

آثار و مصنفات دانشمندان یونان باستان در رشتھه ھای مختلف فلسفه اخترگری، ریاضی و طب در دسترشان است و از آنها بهره می گیرند  ،و طالب علمان ایرانی  به  آموختن انواع علوم علاقه  دارند و از آنھا بھره برمیگیرند. ھمچنین از تألیفات علمای عرب و بعضیاز دانشمندان نامی ایران که  آنان را ھمطراز دانشوران یونان میشناسند، سود میجویند. با وجود این مجاھدتھا باید سالیانبسیار بگذرد تا در میان جوامع علمی ایرانیان دانشورانی بلندنام ھمردیف علمای ما ظھور کند.

دانشمندان ایران در ستاره شناسی اطلاعات وسیع و عمیقی دارند، و به  تخصیص در الھیات چنان پیش رفتھ اند کھه نظرات روشن و قابل توجھشان برای ما اروپاییان نیز در خور امعان نظر میباشد. مخصوصا نوشتھ ھای مذھبی آنان دربارۀصفات ذات باریتعالی متض ّمن مطالب برجسته ایست که  ھمطراز با بھترین فصول کتابھای سن اگوستن و سنتوما میباشد.

ادامه دارد...

امیر تهرانی