۱۰۰۱ کتاب که باید خواند: سفرنامه: سفرنامه ژان شاردن فر انسوی در عهد صفوی بخش دوم

ادامه از نوشتار پیشین

سفرنامه شاردن بخش دوم

پیش از آن که به  ایران بازگردم برای اینکه به حقیقت دریابم آیا نشر مشاھداتم در آن سرزمین مورد توجه صاحبنظرانقرار میگیرد، و بدانھا به  نظر اعتنا و رضا مینگرند یا نه به انتشار این کتاب کھ جنبۀ نمونھ دارد پرداختم تا اگر موردپسند اھل نظر و ھنر نیفتاد با نشر گزارشھای دیگر نھ موجبات ملال خوانندگان را فراھم آورم، نھ رنج بیھوده برم، و نه برخی از عمرم را بر سر این کار نھم. اما اگر حاصل زحماتم در نظر اھل دانش و خرد پسندیده افتاد، و جامعھ در آن بهچشم احسان نگریست در ادامه دادن کار و خلق آثار دیگر در ھمین زمینھ مصممتر و قویحالتر میشوم، و میکوشم درشناختن و شناساندن ایران و خلقیات ایرانیان و آنچھ مربوط بھ آنان است مشتاقتر، تواناتر و کامرواتر باشم.اعتراف میکنم کھ در انتخاب نخستین بخش سفرنامھام کھ خیال انتشارش را داشتم بارھا دچار دودلی شدم. نخست نیتکردم قسمت جغرافیا یا ستاره شناسی و تقویم ایرانیان را کھه ترجمھاش به پایان رسیده بود منتشر کنم. پس از مدتی قصدکردم قسمتی از کتابی را که جنبۀ مذھبی دارد (عالم آرای عباسی  و جنبه مذهبی ندارد و کتاب تاریخ زندگا نی  و فتوحات شاه عباس است) به زبان فرانسوی برگردانم و طبع کنم.

آثار باستانی پرسپولیس

 گاھی نیز اینسودا در سرم میافتاد که طبع جغرافیای تاریخی اصفھان را بر ھمه مقدم بدارم. زمانی نیز بر آن میشدم نخست به چاپ ونشر شرح و وصف آثار باستانی پرسپولیس که عا ّمۀ مردم به  خطا آن را کاخ داریوش مینامند، اقدام کنم. و تصاویر وشرحھای لازم را بر آن بیفزایم.

 گاھی ھم این خیال در ذھنم قّوت میگرفت کھ پیش از ھمه بهوطبع قسمت مربوط به نظامحکومت ایران مبادرت ورزم. ا ّما پس از اندیشۀ بسیار چون دریافتم بسا ممکن است ھیچیک از این مطالب تاریخی مورد

پسند ذوق بیشتر مردم قرار نگیرد واپسین بخش کتابی را که  یکی از اعاظم رجال صاحب نظر ایران در ماده تواریخ ایران به  تازگی تألیف فرموده، و من از زبان فارسی به زبان فرانسوی برگردانده ام برای طبع انتخاب کردم.

 این شخصیت داناپیش از آنکھ براثر حسدورزی و بدگویی دشمنانش ازنظر پادشاه بیفتد از جاهمندان بزرگ کشور بود و حرمت و اعتبارتمام داشت. پادشاه فقید پس از اینکه وی را از مقام بلندش عزل و ھمه داراییش را مصادره و ناچار بھه خانه نشینی کرد به وی فرمان داد در ازای چھل ھزار لیور حقوق سالیانه که دربارۀ وی مقرر کرد تاریخ کشور ایران را از دوران نخستینشھریار این سرزمین تا سال ١٠٣٨ ھجری برابر ١۶٢٩ میلادی بنویسد. آن بزرگ مرد پس از مرگ شاه فقید چونبرخی از کسانی که در آفریدن این ماجرای غم انگیز دست داشتند، ھمچنان زنده، و بعضی بر سر کار بودند، افزون بر اینپس از گذشتن آن پادشاه روز بھ روز اوضاع ایران شوریدهتر و نابسامانتر، و آبادانی و اعتبار و عظمتش کاستھ میشداز تألیف آخرین بخشھای کتاب بازایستاد.

ملاقات با میرزا شفیع نویسنده عالم آرای عباسی

ھنگامی که به اصفھان درآمدم کثرت شھرت این بزرگ مرد مرا به دیدارش مایل و شایق کرد. سرانجام به خدمتش شتافتم.چون از اشتیاق بسیار من به آگاھی از وقایع دوران اخیر وقوف یافت به گرمی و مھربانی سراسر حوادثی را که در آنروزگاران بر ایران گذشته  بود بر من تقریر کرد و گفته ھای درست و دقیق وی کھ شرح وقایع ایران را تا آخرین روزھایماه اوت سال ١۶۶٩ در برداشت بیش از ھمۀ مدارک و مآخذ مرا در تنظیم این تاریخ سودمند افتاد.
بر این نیت بودم پس از ورود به پاریس آنچه را کھ آن مرد بزرگ بر من خوانده بود از سواد به  بیاض آورم، و بھ شرحتمام بھ چاپ رسانم. اما چون تصمیم کردم دگر بار بھ ھند سفر کنم، و برای آراستن و پیراستن کلیۀ تقریرات میرزا شفیع چنان کھ مناسب برای انتشار باشد فرصت کافی نداشتم ناچار بھ آماده کردن بخشی از آن تاریخ در مدت نھ ماھی که دراروپا ماندم بسنده کردم. (میرزا شفیع اصفھانی تاریخ مفصل ایران را تا اواسط سلطنت سلسلۀ صفویھ بھ رشتۀ تحریر درآورد ولی متاسفانه نسخۀ آن از میان رفته و شاردن نیز ھرگز آن را چاپ نکرد.)
سبب آوردن بخش تاجگذاری سفرنامه در آغاز آن و نھ در میانش این بود کھ میدانستم خواندن حوادث تازه بسی بیش ازمطالعھ وقایع کھنھ مایھ تحریک ح ّس کنجکاوی و ھیجان و ترغیب خوانندگان میشود .بھ سخن دیگر آگاھی یافتن بر آنچھ تازهروی نموده و مربوط و مقرون بھ زمان حال است افزونتر از حوادث قدیمی شوقانگیز و لذت آفرین میباشد، زیرا طبیعۀشنیدن و خواندن شرح وقایعی کھ مقارن با زمان ما پدید آمده بسی گیراتر و جالبتر از مطالعھ حوادثی است کھ قرنھا پیشروی نموده است.
درباره نامگذاری این کتاب سخن نمیگویم، زیرا اسمی بامسمی است، و روا نیست آن را جز تاجگذاری شاه سلیمان بنامم ھنگامی کھ بھ اصفھان درآمدم کثرت شھرت این بزرگ مرد مرا بھ دیدارش مایل و شایق کرد. سرانجام بھ خدمتش شتافتم.

چون از اشتیاق بسیار من به آگاھی از وقایع دوران اخیر وقوف یافت به گرمی و مھربانی سراسر حوادثی را کھ در آنروزگاران بر ایران گذشته بود بر من تقریر کرد و گفتھھای درست و دقیق وی کھ شرح وقایع ایران را تا آخرین روزھایماه اوت سال ١۶۶٩ در برداشت بیش از ھمۀ مدارک و مآخذ مرا در تنظیم این تاریخ سودمند افتاد.

بر این نیت بودم پس از ورود بھ پاریس آنچھ را کھ آن مرد بزرگ بر من خوانده بود از سواد بھ بیاض آورم، و بھ شرحتمام ب چاپ رسانم. اما چون تصمیم کردم دگر بار بھ ھند سفر کنم، و برای آراستن و پیراستن کلیۀ تقریرات میرزا شفیعچنان که مناسب برای انتشار باشد فرصت کافی نداشتم ناچار بھ آماده کردن بخشی از آن تاریخ در مدت نھ ماھی کھ دراروپا ماندم بسنده کردم. (میرزا شفیع اصفھانی تاریخ مفصل ایران را تا اواسط سلطنت سلسلۀ صفویھ بھ رشتۀ تحریر درآورد ولی متاسفانه نسخۀ آن از میان رفتھ و شاردن نیز ھرگز آن را چاپ نکرد.)

سبب آوردن بخش تاجگذاری سفرنامھ در آغاز آن و نھ در میانش این بود کھ میدانستم خواندن حوادث تازه بسی بیش ازمطالعه وقایع کھنه مایه تحریک حس کنجکاوی و ھیجان و ترغیب خوانندگان میشود .بھ سخن دیگر آگاھی یافتن بر آنچھ تازهروی نموده و مربوط و مقرون بھ زمان حال است افزونتر از حوادث قدیمی شوقانگیز و لذت آفرین میباشد، زیرا طبیعۀشنیدن و خواندن شرح وقایعی کھ مقارن با زمان ما پدید آمده بسی گیراتر و جالبتر از مطالعھ حوادثی است کھ قرنھا پیشروی نموده است.

نامگذاری کتاب

درباره نامگذاری این کتاب سخن نمیگویم، زیرا اسمی بامسمی است، و روا نیست آن را جز تاجگذاری شاه سلیمان بنامم زیرا

موضوع اصلی این کتاب ھمین است. اما برای اینکھ بھ تصریح مع ّرف و بیانگر مباحث اصلی کتاب باشد قید کردھام کهمندرجاتش مشتمل بر وقایع دو سال نخستین پادشاھی این شھریار است.

دقت و جھد بسیار کرده ام اسامی خاص را از نظر رسم الخط زبان فارسی چنان بیاورم کھ خواندن اسامی بھ صورتدرست می ّسر گردد بھ سخن دیگر بر این نیت بودم اگر ممکن شود اسامی را در حاشیھ بھ صورت طبیعی و اصلی درج

کنم.

در سر لوحۀ این کتاب کھ بھ ھدیھ آوردهام بھ منظور ارائھ طرز تفکر یک شاعر ایرانی کھ ضمن یکی از اشعارش سرودهاست نقش شیرنشان شاھان بزرگ است، صورت شیر را نمودهام و ھمگان آگاھند کھ چھرۀ خورشید تابان بھ تمام شعارپادشاھان بزرگ ما فرانسویان میباشد. ھمچنین ھمۀ کسانی کھ بھ ایران سفر کردهاند، و بھ خصوصیات این کشور آگاھندنیک میدانند کھ نقش شیر در حالی کھ از آن سوی پشتش خورشید سرزده است علامت شاھانی است کھ در این کشور به سلطنت مینشینند.

بر این نیت بودم که اصل آن ابیات پارسی را در بالا یا کنار صفحه بیاورم، اما چون دانستم آن بیت چندان ریز نمایانخواھد شد کھه ھیچکس خواندنش را نمیتواند از آن خیال درگذشتم

موضوع اصلی این کتاب ھمین است. اما برای اینکھ به تصریح معر ف و بیانگر مباحث اصلی کتاب باشد قید کردھ ام کھمندرجاتش مشتمل بر وقایع دو سال نخستین پادشاھی این شھریار است.
قت و جھد بسیار کردهام اسامی خاص را از نظر رسم الخط زبان فارسی چنان بیاورم کھ خواندن اسامی بھ صورتدرست می ّسر گردد به سخن دیگر بر این نیت بودم اگر ممکن شود اسامی را در حاشیھ بھ صورت طبیعی و اصلی درجکنم.

شیر و خورشید در عهد صفوی

در سر لوحۀ این کتاب که به ھدیه آوردهام به  منظور ارائه  طرز تفکر یک شاعر ایرانی که ضمن یکی از اشعارش سرودهاست نقش شیرنشان شاھان بزرگ است، صورت شیر را نموده ام و ھمگان آگاھند که چھرۀ خورشید تابان تمام شعارپادشاھان بزرگ ما فرانسویان میباشد. ھمچنین ھمۀ کسانی که به  ایران سفر کردهاند، و به خصوصیات این کشور آگاھندنیک میدانند که نقش شیر در حالی که از آن سوی پشتش خورشید سرزده است علامت شاھانی است که در این کشور به سلطنت مینشینند.بر این نیت بودم کھ اصل آن ابیات پارسی را در بالا یا کنار صفحھ بیاورم، اما چون دانستم آن بیت چندان ریز نمایانخواھد شد ه که ھیچکس خواندنش را نمیتواند از آن خیال درگذشتم.

ادامه دارد

امیر تهرانی

ح.ف