رازهای کتابخانه من(۱۸ت): فلسفه و حکمت(بخش دوم ت)- سقراط ورازهای او(۱ت)

سقراط ورازهای او

استیو جابز بنیانگدار موسسه معروف اپل یکبار گفته بود: " من حاضرم همه ثروت خود را بدهم و به حضور سقراط بر سم."
من با سقراط فیلسوف مشهور یونان و استاد افلاطون بر ای نخستین بار از طریق کتاب "سیر حکمت در اروپا" نوشته محمد علی فروغی آشنا شدم.
محمد علی فروغی هم نویسنده بود و هم سیاستمدار ! او نخست وزیر رضاشاه و مدتی هم نخست وزیر محمد رضا شاه     بو د . در ضمن ا وکتابهای مختلفی نوشته که۴۹- "سیر حکمت در اروپا" مشهور ترین آن است.

این کتاب اولین کتابی بود که من بعنوان کتاب آشنایی با فلسفه یونان و بقیه اروپا و مغرب زمین انتخاب کردم . کتاب با توضیحات مختصری در مورد فیلسو فان پیش از سقراط آغاز و انگاه نوبت به سقراط می رسد.

فروغی سقراط را پیشوای حکیمان و فیلسوفان خوانده و می نویسد که او اهل نوشتن نبوده و اثر مکتوب مستقلی از  او بجای نمانده است. آنچه که به سقراط نسبت داده شده از زبان افلاطون ودیگر شاگردان او نقل شده است.
در کتاب سیر حکمت از قول سقراط گفته شده " من دانش خاصی ندارم بلکه فن مامایی بلدم. درست مانند یک قابله که کمک می کند که کودک زاده شود. من هم کمک می کنم که نفس انسان زاده شود."
از نظر سقراط بهترین چیز در زندگی سعادت و خوشی است که البته با پناه بردن به شهوات و لذتها بدست نمی آید بلکه با خود داری از آنها حاصل می شود، 

و این دانایی است که فضیلت است.

دیگر ان که سعادت فرد در سعادت جامعه است و هر کس باید وظیفه خود را به طرز شایسته انجام دهد.ضمنا سعادت و خوشبختی از را ه دانایی وعلم بدست می آید.
از سقراط دو روش بجای مانده که یکی تجاهل سقراطی و دیگر دست انداختن سقراطی است.

تجاهل سقراطی

تجاهل سقراطی این گونه بود که او اغلب خود را به نفهمی می زد و آنگاه طرف مقابل را با پرسش به پاسخ وا می داشت.
روش دومش این بود که شخص طرف صحبت را دست می انداخت و او قافیه را می باخت و سقراط برنده می شد.

در مورد علم و حکمت و دانایی سقراط،معتقد بو د که وقتی انسانی می داند که از چه چیز هایی باید حقیقتا بترسد و از چه چیزهایی نترسد این را علم یا حکمت شجاعت می نامند. 

و وقتی انسانی می داند چگونه جلوی شهوتها را بگیرد اینرا ا پاکدامنی و تقوی می نامند. 

و اگر انسان بیاموزد که روابط صحیح افراد د ر جامعه بایکدیگر چگونه است این را عدالت می نامند. 

و اگر کسی بداند که در مقابل خداوند خالق چگونه رفتار کند اینرا دین داری می نامند.

راستش این سقراطی بود که من از کتاب سیر حکمت آموختم ولی بعدا حدسی در من تقویت شد که می گفت  :

سقراط دیگری نیز وجود دارد.

سقراط از نوع دیگر
افلاطون شاگرد سقراط،کتابی بنام " ضیافت" دارد که در آن به شرح یک میهمانی می پردازد که میهمان اصلی سقراط است. در آن میهمانی در باره "عشق" سخن می رود، هر کس بر اساس درک خود و دانایی خود از عشق سخن می گوید. سقراط نیز عقایدی چند را از قول یک زن کاهن بنام دیوتیما بیان می کند که او گفته بود :
"عشق نه خوب است و نه بد! مانند پریان است،
"عشق نه به آدمی شباهت دارد نه به خدایان،
"عشق مانند شکارچی است یک روز تیر ش به هدف می خورد و روز دیگر به هدف نمی خورد،
" عشق یعنی هر گونه تلاش برای رسیدن به سعادت و خوشبختی بشرط آن که از طریق پول و مقام و شهرت و مانند آنها نباشد"

خوب این تعاریف قابل بحثند و لی آنچه که  در ضمن در کتاب ضیافت به سقراط نسبت داده می شود این است که او عشق و علاقه شدید به هم صحبتی با پسران و جوانان زیبار و داشته است.

 البته از قول همان همصحبتی های زیبا روی سقراط نقل می کند که آنان در آن ضیافت در مقابل سقراط،اعتراف از او گرفته اند که سقراط به آنان سخت علاقمند بوده است و وقت خود را با آنان می گدراند ه ولی در ضمن بدنبال بر قرای شهوات ولذات جسمانی با آنان نبوده است. فقط سقراط میل مفرط داشته که حقیقت را برای آنان بیان کند‌. یعنی؛ بیشتر برای آنان که زیبارو بودند.

در اینجا پرسشی به میان می آید : پس تکلیف کسی که زیباروی  نیست ولی بدنبال حکمت و دانایی است چه می شود؟

آیا او نباید دانایی و حکمت بیاموزد. وبرای او نباید وقت صرف کرد؟

ایا فقط باید به فکر نجات خوشگلها بود و با آنان وقت گذراند؟

در گفتاری که سقراط از قول کاهنه دیو تیما نقل می کند او نیز به سقراط هشدار می دهد: " سقراط اصرار نورز اثبات کنی که هرکس که زیبا نیست لازم است زشت باشد!"

می دانید که تهمت اصلی که به سقراط زدند این بود که: " سقراط جوانان ما را فاسد می سازد ." و سر انجام سقراط را وادار به نوشیدن جام زهر نمودند.

راستی در این میان چه کسی درست می گوید؟

ادامه دارد...

امیر تهرانی

ح.ف

تا اینجا ۴۹ جلد

تکرار

رازهای کتابخانه من(۱۷) : ادیان و مکتبهای دینی

سیری در کتابهای مقدس

تاریخ دینها از مهمترین شعبه های تاریخ بشری است . ور ضمن راجع به آنها یعنی نسبت به ا دیان ملل اظهار نظر ات فراوان می شود.  اما متاسفانه منتقدان و حتی خود معتقدان نیز اغلب کتابهای دینی را نخوانده و بلکه ورقی چند زده و آنگاه    بر کرسی  انتقاد و یا تعریف و تمجید نشسته اند.

من در یک وبلگ دیگرم در سه جلسه پی در پی سی پرسش در باره قرآن مطرح کردم و آنها را تحت عنوان" آنها قرآن را نخوانده اند.باور نمی کنید؟ ولی حقیقت دارد." مطرح کردم.سپس منتظر جواب ماندم ولی هیچ جوابی و یا حتی نظری نرسید. 
تا سه بار و چهار با ر  نوشته را تکرار کردم . خبری نشد.
یاد بیست وهفت سال پیش افتادم که روزی  دریک قصر زیبای قدیمی د ر شهر لاهه هلند در حال نظاره ساختمان قصر بودم که ناگهان کشیشی با قامتی بلند و چهره ای مصمم به سراغ من آمد. پس از سلام و احوالپرسی و این که اهل کجا هستم نظر مرا در باره عیسی مسیح پرسید. 

من گفتم: طبق کتاب مقدس ما قرآن او یکی از پیامبران بزرگ الهی است و از برگزیده گان و مقربان ملکوت است. ولی گویا کشیش شرحی داد مبنی بر این که بین مسیح و خدا اتحاد برقرار است، او پسر خداست و...

من هم سه پرسش مطرح کردم که کشیش به هیچیک نتوانست جواب بد هد و از من آدرسم را خواست تاظرف یک هفته نماینده پاپ از واتیکان بیاید و جواب پرسشهای مرا بدهد.  اماهیچ کس نیامد که نیامد.


اما پرسشهای در مورد قرآن:

آنها قران را نخوانده اند. باور نمی کنید. ولی حقیقت دارد

از قر آن چه می دانیم و چه قدر می دانیم؟

این که کتابی یا مطلبی و یا نوشته ای را در جا بپذیریم و یا رد کنیم مهم نیست!بلکه مهم آن است که چقدر از آن نوشتار می دانیم.
دادستانی که پرونده ای در دست دارد اگر منصف باشد ابتدا خود پرونده را خط به خط که هیچ بلکه واژه به واژه خوانده و در مورد آنان می اندیشد به عقل ووجدان و اطلاعات خود رجوع نموده همه شواهد را در نظر می گیرد و سپس نظر می دهد.

می فرمایید خیر!  این طور نیست ! خوب ! من اینجا صد پرسش در مورد قران و از متن خود قرآن مطرح می کنم. هر بار ده تا سی پرسش! و منتظر پاسخ می مانم.

اگر پاسخ صحیح و یا نادرست ولی مودبانه که نشان از انسانی با فر هنگ و شعور داده شود با نام و آدرس در اینجا درج میکنم.

ولی مطمئن هستم که ۹۹ در صد افراد  بخصوص از نسل جوان و حتی جوانان مسلمان که قران را قبول دارند از محتوی اصلی قران بی خبرند.

می گویید این طورنیست؟ خوب شروع می کنیم،:

۱ چهار قوم و گروه برتر از نظر قرآن کدامند؟

۲ جهان بر اساس دو ویژگی و پارامتر علمی خلق شده آن دو پارامتر کدامند؟

۳ اما م به چند معنی در قران به کار رفته است؟

۴-کار نیک در قران به دو گروه تقسیم شده قلابی و مجازی و حقیقی آن دو کدامند؟

۵ مشکل فیزیکی زمین از نظر قرآن چه چیزهای هستند که آنرا تهدید می کنند 

 ۶ زن از دنده چپ مرد خلق شده یا راست؟

۷ ارزش کار نیک مرد از نظر قران چند برابر کار نیک زن می باشد؟

۸ فرمول تغییر انسان طبق قرآن در چیست؟

۹ بد یمنی انسانها و بخت بد آنها در کجاست؟

۱۰ چه کسانی از پیامبری و امامت محرومند؟

۱۱- امامان آتش چه کسانی هستند؟

۱۲-آیا انسان از خود اگاه است؟

۱۳- تهمت های مشرکان به پیامبر چه بود؟

۱۴-در خواستهای اضافی مشرکان چه بود؟

۱۵- دو گناهی که هر گز بخشیده نمی شوند؟

۱۶- شرایط شروع و اتمام جنگ از طرف مسلمان چیست؟

۱۷-چهار کلید گذر از عقبه قیامت کدامند؟

۱۸- انسان چه میزان در تغییر سرنوشت خود اثر دارد؟

۱۹-فرعون زمان موسی برای چه بر ج ساخت؟

۲۰- بدترین گناه قوم لوط چه بود؟

۲۱-چرا خدا زنان را خلق کرد؟

۲۲-حکم سنگسا ر در کدام سوره آمده است؟

۲۳-با ایمان حقیقی چند ویژگی دارد؟

۲۴- سه شرط اصلی پذیرش توبه چیست؟

۲۵-دو آرزوی اصلی انان که در جهنم گرفتار می شوند چیست؟

۲۶- کدام گناها ن و با چه شرایطی بخشیده می شوند؟

۲۷-آیا طبق قران پیامبران غیر ابراهیمی هم مبعوث شده اند؟

۲۸- تکلیف انسان در ارتباط با موضوعی که علم و اگاهی چندانی از آن ندارد چیست؟

۲۹-رازی که قران در ارتباط با زبان افشاء کرده چیست؟

۳۰-مشکل اصلی خدایان مصنوعی چیست؟


ادامه دارد

رازهای کتابخانه من (۱۶ت): پهنه شکوهمند ادب پارسی(۲):گلستان سعدی یکی از صد کتاب برگزیده جهانی

ادامه از نوشتار پیشین

۴۷-گلستان و بوستان سعدی

از نخستین کتابهایی که در کتابخانه پدری مرا هوش ربا نمود و مجذوب و مسحورم ساخت گلستان و بوستان سعدی بودند. گلستان به روش نثر و بوستان به روش نظم خلق شده اند.

سیر و سفر در گلستان همیشه بهار استاد سخن  سعدی 

گلستان را تاثیر گذارترین  کتاب بر ادبیات پارسی دانسته اند و هم چنین  کتاب بوستان را یکی از ۱۰۰ کتاب برتر جهان معر فی کردهاند. این معرفی دوم یعنی در مورد کتاب بوستان توسط مجله معروف گاردین انگلیس صورت گرفته است .

بر اساس شواهد و مدارک قطعی استاد سخن سعدی نگارش کتاب گلستان را در زمانی کمتر از یک سال بعد از تدوین بوستان، و گویا در نخستین روز های اردیبهشت  ماه سال ۶۵۶ هجری شروع کرد ه بود که خود در آن مورد می گوید :
«هنوز از گلِ بوستان بَقیّتی موجود بود» که نگارش آن را به پایان رساند
یعنی اثری جاودانه که در بهار خلق شد و بعنوان بهار جاودانه ادب پارسی ثبت شد.
اگر چنین باشد باید باورنمود که سعدی در خلق این اثر معجزه کرده که در مدتی کوتاه چنین اثر با ارزشی افریده است.

به نمونه هایی از کتاب گلستان نظری بیاندازیم و در گلستان همیشه بهار سعدی سیری کنیم:

مردان خدا این چنین اند!
۱-دزدی به خانه پارسایی در آمد. چندان که جست چیزی نیافت. دلتنگ شد. پارسا خبر شد. گلیمی که بر آن خفته بود در راه دزد انداخت تا محروم نشود.

شنیدم که مردان راه خدای
دل دشمنان را نکردند تنگ

تو را کی میسر شود این مقام
که با دوستانت خلاف است و جنگ

عر فان و تصوف چیست؟
۲-یکی از مشایخ شام (سوریه۹ امروز را پرسیدند از حقیقت تصوف.
گفت: پیش از این (صوفیان) طایفه‌ای در جهان بودند به صورت پریشان و به معنی جمع،
اکنون جماعتی هستند به صورت جمع اند و به معنی پریشان.

چو هر ساعت از تو به جایی رود دل

به تنهایی اندر صفایی نبینی

ورت جاه و مال است و زرع و تجارت
چو دل با خدای است خلوت نشینی

 ریاکاری تا چه حد؟
۳-زاهدی مهمان پادشاهی بود. چون به طعام بنشستند کمتر از آن خورد که ارادت او بود و چون به نماز برخاستند بیش از آن کرد که عادت او، تا ظنّ صلاحیت در حق او زیادت کنند.

ترسم نرسی به کعبه، ای اعرابی
کاین ره که تو می‌روی به ترکستان است

چون به مقام خویش آمد سفره خواست تا تناولی کند. پسری صاحب فراست داشت. گفت: ای پدر! باری به مجلس سلطان طعام نخوردی؟ گفت: در نظر ایشان چیزی نخوردم که به کار آید. گفت: نماز را هم قضا کن که چیزی نکردی که به کار آید.

ای هنرها گرفته بر کف دست
عیبها بر گرفته زیر بغل

تا چه خواهی خریدن ای مغرور
روز درماندگی به سیم دغل

در گلستان همه نوع گل موجود است و سعدی خود می گوید:
به چه کار آیدت زگل ورقی از گلستان من ببر ورقی
گل همین پنج روز و شش باشد این گلستان همیشه خوش باشد.


راز ادبی پنهان در گلستان
ملک الشعرای بهار بر این باور بود که گلستان اگر چه بصورت نثر است و شعر نیست ولی با پس و پیش کردن واژه های آن می توان شعرهای زیبا خلق کرد.
گلستان به زبانهای مختلف جهان ترجمه شده است.

ادامه دارد

امیر تهرانی

ح.ف

تکرار

رازهای کتابخانه من(۱۵): جهان پر راز و رمز داستان و رمان(ایرانی - بخش یکم): انتری که لوطیش مرده بود

رمانها و داستانهای ایرانی

من فهرست کتابهای داستان ایر انی را که خوانده ام تا سرحد امکان بر اساس تاریخ خواندن آورده ام . ولی ترجیح می دهم شرح آنان را بر   اساس زمانبندی دهنی خودم انجام دهم. یعنی برخی را زودتر مورد بحث قرار دهم و این نقص یا مزیت خاصی برای اثر مورد نظر بشمار نخواهد آمد.

کتابهای داستانی که خواتده ام به شرح زیر بوده است:

شماره ها بر  اساس کتابهای خوانده شده در زمینه رمان و داستان است.

کتاب انتخابی

۴۶- انتری که لوطیش مرده بود .

این داستان را که صادق چوب نویسنده داستان جاودانه تنگسیر نوشته وقتی بیست سال داشتم خواندم. د استان به یک بوزینه به نام مخمل و لوطی او بنام جهان مربوط می شود که لوطی بی رحم هر روز انتر را به این طرف و آن طرف می برد تا با حرکات انتر پول بدست آورده و آنرا هم خرج حشیش و تریاک و لقمه نان بی ارزشی کند.

انتر  از لوطی کتک زیاد خورده  و با گرسنگی شگنجه شده بود.  در ضمن از آنجا که لوطی انتر را هم به دود تریاک و حشیش آلوده کرده بود و یا با خمار نگاهداشتن انتر او را عذاب داده بود، تا موقع معرکه گیری انتر با یک اشاره لوطی جای دشمن را  و جای دوست را نشان دهد.

بیست سال بود که این انتر بدبخت منتر آن لوطی بی رحم شده بود.باید سنگ پرانی های مردم یعنی انسانهای کوچه و خیابان را در معر که گیریهای لوطی جهان نا لوطی تحمل می کرد که می گفتند :جای دشمن را نشان بده و او هیچ عکس العملی نشان نمی داد چون فقط باید جای دشمن را با اشاره لوطی نشان می داد.

ولی در یک روز صبح انتر ، لوطی خویش را مرده مییابد و شوق آزادی او را فر ا می گیرد. او هر چه منتظر می شود لوطی بر نمی خیزد و انتر زنجیر اسارت را از زمین می کند و به راه می افتد. البته با زنجیر!

در اولین اقدام پس از آزادی ، انتر به خود ارضایی مشغول می شود ، گویی فقط همین یک مشکل را داشته است که ناگهان پرنده ای مثل شاهین به او حمله می کند. انتر عیش ناقصش منقص تر می شود و می گریزد.

سپس از پسری چوپان ضربه چوب محکمی می خورد والبته او نیز صورت پسر را حسابی زخمی می کند.ولی ناگهان خود را رها و بی پناه می یابد. لوطی کتک می زدولی همیشه مثل سایه دور بر انتر بود. اما اکنون انتر تنها شده و روی زمین بی کس مانده بود.
ناچار مجددا به جنازه لوطی پناه می برد که د ر زیر درخت هچنان افتاده و در حال متلاشی شدن است و یا برای متلاشی شدن اماده می شود. در تمام مسیر رفت و بر گشت زنجیر اسارت بر گردن انتر میماند.
در پایان داستان انتر تبر بدوشانی را می بیند که به سوی او می آیند و احساس می کند که خطر بزرگ اکنون در حال وقوع است و او منتطر وقوع میماند...
شاید هم صادق چوبک می خواست نشان بدهد که انسان عجب موجود بی رحمی است که بخاطر دود حشیش و تریاک و شکم خود به یک بوزینه بی نوا هم رحم نمی کند.
و شاید هم می خواست بگوید که در قشر فقیر و بی نوا چه مصیبتهایی رخ می دهد.
ولی این که سر انجام انتر و لوطی هر دو به مرگ ناخواسته و فوری ختم می شود از همه دردها بدتر است.لوطی در بدر و آواره و انتر در بدر تر و آواره تر از او!
با این تفاوت که انتر در انتخاب راه زندگی آزاد نبود ولی لوطی خود این راه کثیف و نکبت را آزادانه انتخاب کرده بود.

امیر تهرانی

ح.ف

تکرار

رازهای کتابخانه من(۱۴ت): فهرست خوانیها یا آگاهی از گنجهای خطی(۱ت)

فهرست کتابهای خطی و سنگی در کتابخانه های ایر ان و جهان۰۱ت)

یکی از روشهای کتابخوانی من مطالعه صفحه به صفحه بسیاری از فهرست نسخه های خطی و سنگی و برخی کتابهای چاپی در کتابخانه های ایران و جهان بوده است.

 شاید این روش مورد علاقه بسیاری از کتابخوانها نباشد. ولی از آنجا که من نیز به میراث مکتوب ایران فوق العاده علاقمند هستم تا سرحد امکان فهرست نسخه های خطی و سنگی میر اث مکتوب  کشورمان را مطالعه کرده ام. راستش این کار هم فالست و هم تما شا! هم تحقیق است و هم سرگرمی! 

بر ای مثال من بخشی از فهرست کتابهای خطی از مجموعه هوتن در دانشگاه هاروارد را در ذیل می آورم که توسط آقای تقی بینش ترجمه و ارائه شده است:

کتابخانه دانشگاه هاروارد مجموعه کتابخانه هوتن

مجموعه فرانسیس هوفر
کتابهای ریاضی استوری ترجمه و نگارش تقی بینش: 
1- از بخش نخستین جلد دوم تالیفات فارسی
(
تالیف Storey .A.C
نوشته ک . ا . استوری
ترجمه و نگارش تقی بینش

1- اقلیدس در عهد بطلمیوس اول (283 - 306 ق .م) در اسکندریه تعلیم
می داده است .ازاصول اوتنهاترجمه عربی آن شایسته است که دراینجا بدان بنگریم و
آن همان "تحریر اقلیدس" است .نام کامل این کتاب "تحریراصول الهندسه والحساب
المنسوب الی اقلیدس" است . 

(آغاز : الحمدلله منه الابتداء) مشتمل بر 15 مقاله

وبسال 636 ه / 1248 م . باهتمام نصیر (نه ناصر) الدین محمدبن محمدالطوسی تالیف
شده است (رک : بروکلمن ج 1 ص 510 : ذیل ج 1 ص 929 ؛ Krause ص 499 ،
ذریعه ج 3 ص 1 - 380).
ترجمه های فارسی :
(آ)- ترجمه تحریر اقلیدس (آغاز: تاعنایت ربانی حجاب انتظار) درسال
681 ه/3-1282 از قطب الدین محمودبن مسعود شیرازی شاگردنصیرالدین طوسی
(متوفی بسال 710 ه /1312 م.) (رک :دائره المعارف اسلام ،عنوان :قطب الدین
(نگارش Wiedmann ؛ بروکلمن ج 2 ص 211 : ذیل آن ج 2 ص 259) که
برای امیرشاه بن امیر سعید تاج الدین معتزبن ظهیر تالیف کرده است: ینی جامع
796 (148 ورق مورخ 701 ه / 2- 1301 م) Krause ص 505 (6) ) ؛
نذیر احمد 245 (مورخ 780 ه / 80 - 1379 م ، بهادرشاه ، موچی گات ،
لاهور).
ب - تقریر التحریر {1}یاترجمه تحریر اقلیدس
(آغاز: شکراست خدای را که از
اوست ابتدا) ، به سال 1146 ه/2-1731 م ودر دوره محمدشاه تالیف شده است ،
مولف خیرالله خان بن لطف الله (رک : همین کتاب ج 1صفحات 14-501 و ج 2 ص 15
شماره 2 وص 95) منقسم بر 15 مقاله :اته 2260 مورخ 1194 ه/ 1780م).
ث - ترجمه تحریراقلیدس {2} : چاپ بانکیپور Bks 1 تا 6 : کلکته 1823
(ترجمه شش مقاله کتاب تحریراقلیدس تالیف خواجه نصیرالدین طوسی است ،
با دیباچه هندوستانی و 362 ص ) .
د - تحریر اقلیدس منظوم : آصفیه ص 808 شماره 176.
2 - ثئودوسیوس : Theodosius مقدم بر قرن اول قبل از میلاد نیست (رک :
دائره المعارف بریتانیکاوجزآن). کتاب الاکراو کمینه سه یا چهار ترجمه عربی دارد
{3}
(رک بروکلمن ج 1 ص 23 / 204 و ذیل آن ج 1 ص 26 / 366 و 29 / 368 ؛
Kraug ص 444 (3). جالب ترین آنها برای طلاب ایرانی عبارتست از :
1- تحریراکرثئودوسیوس ، عربی ، تاریخ تالیف 651 ه/1253 م ،مولف
نصیرالدین محمدبن محمدالطوسی حاجی خلیفه ج 2 ص 213 ؛ بروکلمن ذیل ج 1
ص 18 / 930 ؛ Krause ص 502 (M) ؛ ذریعه ج 2 ص 276 و ج 3 ص 383
شماره 1383).
چاپ متن عربی : طهران مورخ 1304 ه /7-1886 م (مجموعه در یک مجلد :
مجموعه الاکرات والکتب المتوسطات {4} ، ذریعه ج 3 ص 382 و ص 16 / 383)
چاپ فارسی از تحریر طوسی : ایران "و طبع الترجمه الفارسیه بایران ایضا کما
فی بعض الفهارس" ، ذریعه ج 1 ص 276 ) .
2- خانیکوف 133 ( آغاز افتاده ).
3- ریاض النفوس ترجمه اکرثاذوسیوس تالیف غلام حسین : آصفیه ج 1
ص 810 شماره 170.
4- ابوالوفاء محمدبن محمدبن یحیی البوزجانی متوفی بسال 387 ه/ 997 م
یا 388 ه/ 998 م (رک : بروکلمن ج 1 ص 223، ذیل ج 1 ص 400؛ دائره المعارف
اسلام تحت عنوان : ابوالوفاء (نگارش سوتر Suter ) : تتمه صوان الحکمه ص 76
و حواشی صفحه 194 ؛ کراوس Krause ص 466).
الاعمال الهندسیه به زبان عربی (رک : بروکلمن).
ترجمه فارسی : (آ) ترجمه کتاب ابوالوفاء ... البوزجانی در اعمال هندسیه
(آغاز الحمدلله رب العالمین ... امابعد این ترجمه کتاب ابی الوفاء ...) ترجمه
شمس الدین ابوبکر شاه بن نجم الدین محمودشاه بن حاجی تاج الدین کودک :
بلوشه 772 (22) (از قرن 17 کهن تر).
ب - ترجمه اعمال هندسیه {5} (آغاز : الحمد الموفق علی السداد فی الاقوال)،
درعصر ابومنصور بهائالدوله تالیف شده است . نام مترجم اگر نسخه مشهد در آخر
کامل می بود شاید در آن یادشده است : ذریعه ج 4 ص 79 حاشیه : مشهد ج 3
فصل 17 ، نسخه خطی بشماره 37 (کهنه و از آخر ناقص ).
شرح فارسی (؟) : فتوحات غیبیه (آغاز : حمد بی حدمر خداوندی را که بایک
فتح ) ، اگر شرح اصل کتاب نباشد لااقل شامل "براهین اعمال هندسیه ابوالوفا...
بوزجانی "هست ، مولف محمدباقربن زین العابدین یزدی [مولف عیون الحساب (T.M
2152 ، مجلس) 199) که تا سال 1047 ه/ 8-1638 م . در قید حیات بوده است .
رک : بروکلمن ذیل ج 2 ص 591] : مشهد ج 3 فصل 17 نسخه خطی ، شماره 144
(آخرآن افتاده است).
5- ابوعلی الحسین بن عبدالله بن سینا متولد در سال 370 ه/ 980 م درافشنه {6}
دیهی نزدیک بخارا ، متوفی بسال 428 ه/1037 م در همدان (رک : برون ،
تاریخ ادبیات ج 2 صفحات 11 - 106 ؛ دائره المعارف اسلام ، عنوان : ابن سینا
(نگارش بوئر Boer ) ؛ بروکلمن ج 1 صفحات 8 - 453 ؛ ذیل ج 1 صفحات 28 - 812).
شاگردش عبدالواحد جوزجانی هنگامی که بنشر اثر مهم خود استاد خود دانشنامه
علائی اشتغال داشته چه یادداشت مختصری اضافی از استاد درباره موضوعهای
مختلف در دست داشته است آنچه از این یادداشتها مربوط به هندسه بوده است بوسیله
او در رساله ای که اکنون از آن سخن رفته است گردآمده است. {7} {8}
(رساله در هندسه) (آغاز: الحمدلله ... چنین گوید خواجه بزرگوار عبدالواحد
جوزجانی که آن گاه که بخدمت رئیس قدس الله روحه بوده) ، شرح مختصری است
از اصول اقلیدس : ایوانف 565 (20 ورق . مورخ 1228 ه/ 1813 م ) ،
شاید ایضا آصفیه ج 1 ص 820 شماره 115 (منتخب ترجمه اقلیدس ابن سینا.
از جوزجانی در فهرست نامی برده نشده است).
5- در تتمه صوان الحکمه علی بن زیدالبیهقی که در حدود سال 560 ه/ 1165 م
تالیف شده است . از ابوجعفر محمدبن ایوب الحاسب الطبری بصورت گذشته یاد شده
است (ص 83 ، نیز دره الاخبار ص 59) ، مولف او را بین کوشیار {9} والقبیسی ذکر
کرده (باتوجه باینکه در کتاب نظم تاریخی رعایت شده است . البته استثنائی
هم دارد) ولااقل بچشم کسی که تازه درگذشته است نگاه کرده است . تاریخ 632 ه/
1234 م که در فهرست ایاصوفیه نقل درگذشته (رک : بروکلمن ذیل ج 1 ص 859)
همان سال تحریر مفتاح المعاملات است (رک : کراوس Krause ص 492).
1- مفتاح المعاملات (آغاز : چنین گوید ... که چون مابه پرداختن از رساله
شمارنامه) {10} ، در شش قسمت :ایاصوفیه 2763 (148 ورق ، از روی اصل در
سیواس به سال 632 ه/ 5 - 1234 م نوشته شده است کراوس Krause ص 492).
بدون شک مولف این کتاب همان شمس الدین محمدبن ایوب مازندانی است
که از آثار اوست .
2- المونس فی نزهه المجالس ، مرکب از چهارمقاله (بدون اسم) و هر کدام
بدین ترتیب آغاز میشود؛
[آ] سپاس خدایرا که بسزاست ، ملک فرد بی همتا است .
[ب] حساب بالضمیرات و باالتباس [؟ sie] بکویم تا عددی .
[ث] مسائل الوصایا اگر پرسند که زید عمر را وصیت کرد به مالی .
[د] بدان اعزک الله تعالی که معنی ضرب باصطلاح محاسبان : رامپور
776 ه/ 7 - 1376 م . رک : نذیر احمد 250).
6- بهاسکرآچاریه Acharya Bhaskara {11} از بیدار دکن ، متولد به سال 1114 م
که کتاب سیدهانته سیرومنی siromani - hanxa Sied اش را که درسی است در
نجوم در سال 1150 تالیف کرده است . از این درس لیلاوتی بخش اول و ویجه گنیته -
Ganita vija بخش دوم آن است .
(1) لیلاوتی {12} Lilawati ، کتابی در حساب و هندسه بزبان سانسکریت .
ترجمه فارسی : لیلاوتی یا ترجمه لیلاوتی (آغاز: اول زثنای پادشاهی گویم)
در سال 995 ه/ 1587 م و در عهد اکبر تالیف شده است . مولف فیضی (رک : همین
کتاب ج 1 ص 540).
اته 1998 (1015 ه/ 1606 م) ، 1999 (1191 ه/ 1777 م) ، 2000
(1193 ه/ 1779 م) ، Ross رس راون 196 (1280 ه/4 - 1863 م) ، مهرن
Mehren ص 9 شماره 18 (1) (1091 ه/ 1680 م ) ، دانشگاه بمبئی ص 30 شماره
19 (قرن هفدهم ؟) ، ص 272 (1206 ه/1791 م) ، لیند سیانا Lindesiana
ص 136 شماره e 699 (1142 ه/ 1729 م )، ریوج 2 ص b 449 (1190 ه/
1777 م) ، a 804 (قرن هجدهم ) ، اتن Eton 158 ، بودلیان ج 26973
(1203 ه/ 1788 م) ، 2698 ، رهاتسک Rehatsek ص 37 شماره 69 (1207 ه/
3 - 1792 م) ، برلین 1084 (1210 ه/ 1796) ، کمبریج ضمیمه دوم 92 (1312 ه/
9 - 1798 م) ، ایوانف 1694 (1313 ه/ 9 - 1798 م) ، بانکی پورج 11 ، 1031
(1244 ه/ 9 - 1828 م) ، علیگره نسخه سبحان الله ص 21 شماره 1 (1836 م) ،
آصفیه ج 1 ص 818 شماره 181.
چاپهای (آ) Lilavati رساله یی در حساب ، ترجمه فارسی از متن سانسکریت
Acharya Bhaskara باهتمام فیضی مشهور (نسخه لیلاوتی ) . کلکته 1727 (ص
158).
(ب) 1271 ه/ 5 - 1854 م ، (آصفیه ج 1 ص . 82 شماره .24).
2- ویجه گنتیه gantia - Vija {13} ، رساله جبر به زبان سانسکریت .
ترجمه های فارسی :(آ) بیج گنیت ganit Bij {14} یا ترجمه ganit Bij (آغاز : اول
زستایش الله گویم ). تاریخ تالیف 1044 ه/ 5 - 1634 م.مولف عطاء الله "رشدی" {15}
بن احمد نادر {16} کتاب در یک مقدمه و پنج مقاله بنام شاه جهان تالیف شده است :
بلوشه ج 1 : 263 (از قرن 18 تازه تر) ، ریوج 2 b 450 (1141 ه/ 1728)
a 804 (قرن 18 م) ، براون ضمیمه 208 (سلطنتی 50) .S.A.R ص 194 (1212 ه/
1798 م ) آور Aumer 345 ، اته 2001 .
ترجمه انگلیسی {17} Ganita Bija یا جبر هندی Hndus of Algecro [از روی ترجمه
فارسی عطائالله] مترجم استراچی Strachey .E [باشرح از : داویس Davis .S .I
لندن 1813 (در 119 صفحه).
(ب) بدرالحساب : آصفیه ج 1 ص 806 شماره 182 (1100 ه/ 9 - 1688 م
7 - محمد غزنوی
مونس الفضلاء (آغاز : حمد و ثنا آن خدای را که مردان راه اوجان و دل بدهند) ،
کتاب در ریاضی است و در عصر محمدبن بهرام شاه {18} تالیف شده است : رامپور (778 ه/
7- 1376 م . رک نذیر احمد 249).
8 - شرف الدین حسین بن حسن سمرقندی .
رساله فی طریق المسائل العددیه (آغاز : اهل این صناعت را در بیرون آوردن
مسائل) ، تاریخ تالیف 632 ه/ 3235 م : استانبول سرای 3455 (12) ( 4 ورق)
663 ه/ 1265 م کراوس Krause ص 516).
9- محمد عبدالکریم (بگفته پالمر) یا محمدبن عبدالکریم (بگفته حاجی
خلیفه) الداجی {19} (بنوشته پالمر،حاجی خلیفه ندارد) القزوینی .
تحفه الصدور (آغاز (نسخه Trinity) الحمدلله رب العالمین ... اما بعد
فان النبی صلعم قال ... : (نسخه قاهره) (الباب الاولی فی معرفه الضرب)، درحساب
و مساحت "مورخ 1247 م" بگفته پالمر [رمضان 644 - رمضان 645 ، ولی
بنوشته حاجی خلیفه در ربیع الثانی 744 تالیف شده ، احتمال میرود محرف 644
باشد : او گوست سپتامبر 1246] ، بنام شمس الدوله ، منقسم برسه (برطبق فهرست
قاهره) یا پنج (بنوشته حاجی خلیفه) مقاله : حاجی خلیفه ج 2 ص 230 ، قاهره
ص 510 (670 ه/ 2 - 1271 م . نام مولف در فهرست یاد نشده است) ، براون
ضمیمه 276 (1526 م [3 - 932 ه ] . r Trinity 29 ، 13 پالمرص 61).
10- نصیرالدین محمدبن محمدالطوسی درگذشته 672 ه/ 1274 م (رک :
دره الاخبار(تکمله)ص 122 براون تاریخ ادبیات ج 2 ص 6- 484؛ دائره المعارف اسلام
زیر عنوان : طوسی (Ruska و Strothmann) ؛ بروکلمن ج 1 ص 12 - 508 ، ذیل
ج 1 ص 33 - 924 ؛ کراوس ص 505 - 494 ؛ و غیره)...

توضیح
همان گونه که مشاهده می شود در ابتدای این فهرست که از مجمو عه هوتن در کتابخانه دانشگا هاروارد بر داشته شده چندین  جلد کتاب خطی در رشته ریاضی فهرست شده اند. 

این فهرست بندی بر اساس نام نویسندگان کتابها بوده که اغلب دانشمندان مشهور ایر ان هم چون خواجه نصیر الدین طوسی، شرف الدین یزدی، ابن سینا و دیگران می باشند.

نکته مهم تر این است که نویسنده این فهرست،  ترجمه این کتابها و یا اگر بصورت شرح و اقتباس د ر آمده اند را از روی فهرست های دیگر یافته و مشخصات آنان را نیز اورده است.
برای مثال کتاب اصول حساب و هندسه اقلیدس که توسط خواجه نصیر الدین طوسی شرح و بسط گردیده و بعدها این شرح و بسط از خود کتاب معروف تر شد.
هم اکنون ده ها نسخه از شرح خواجه بر کتاب حساب و هندسه اقلیدس وجود دارد و این یکی از کتابهایی است که در ایجاد رنسانس نقش مهمی داشته است.
البته این نامها برای جوانان و نوجوانان ایر انی نا آشناست ولی هر دانش آموز دبیرستانی که کتابهای ریاضی جزو بر نامه درسی او بوده حتما با هندسه اقلیدسی سر و کار داشته است.
بنابر این مطالعه این فهر ستها می تواند سودمندیهای زیر را داشته باشد:

-خواننده با آثار دانشمندان سرزمینمان آشنا می شود.

-از محل نگاهداری این آثار ارزشمند آگاه می گردد.

-اطلاعاتی در باره سیر و تحول دانش در کشورمان طی تاریخ بدست آورده و از کوششهای دانشمندان کشورمان آگاه می گردد.

ادامه دارد.

امیر تهرانی

ح.ف

تکرار