رازهای کتابخانه من(۱۹): جهان پر رمز و راز رمان و داستان (۳).گوژ پشت نوتردام(۱)

۷۰-گوژ پشت نوتردام(۱)

دومین کتاب رمان خارجی که خواندم باز هم چون بینوایا ن از ویکتور هوگو بود و "گوژپشت نوتر دام " نام داشت. در ابتدا باید اشاره کنم که نوتر دام ( notre dame ) در زبان فرانسه به معنی بانوی ما می باشد. این دوکلمه برای یک مسیحی اصطلاح "مریم مقدس" را تداعی می کند. بنابراین نام نوتر دام دو پاری یعنی کلیسای بانوی ما در ماریس می باشد.

ماجرای کتاب از یک روز ششم ژانویه ۱۴۸۲ مسیحی آغاز می شود که در آن روز چشن شاهان و دیوانگان با هم یکی شده بودند. در جشن دیوانگان نمایش تئاتری انجام می شد که مجمع کاردینالها آنرا ممنوع کرده بود ولی دارالفنون پاریس رائ به انجام آن داد. پس ازنمایش یکی را بنام کازیمودو بعنوان شاه دیوانگان انتخاب کرده و بر روی تخت روان نشاندند و براه افتادند.

کازیمودو (Quasimodo ) موجود مذکری با ظاهری و حشتناک و گوژپشت بود. طبق روایت ویکتور هو گو کولیها دخترکی زیبا بنام اسمرالدا را از مادرش ربوده و کازیمودو را بجای اسمرالدا و نزدیکی کلیسای نوتردام پاریس بر جای گذاشتند. در فرهنگ مسیحی پس از عید پاک عیدی بنام کازیمودو نیز وجود دارد.خود واژه کازیمودو چیزی مانند شبه مد معنی می دهد.

اسمرالدا ( Esmeralda) دختری بظاهر کولی است که از نسل کولیها نمی باشد بلکه او فرزند یک زن روسپی زیبا بوده که پس از آنکه کولی‌ها اسمرالدا را از او دزدیدند نا امیدی بر همه وجوش چیره شده، سال‌ها گوشه‌نشین گردیده و در انتظار دیدن دخترش ماند. اما خود اسمرالدا دختری پاک و معصوم است. این نکته مهمی است که افرادی مانند ویکتور هوگو در پی اثبات و آن بوه اند.
البته در این داستان ویکتور هوگو به معرفی کلیسای نوتر دام که تحت عنوان نوتر دام دو پاری معروف است نیز نظر داشته و سعی می کرده بناهای گوتیک اروپا و عطمت آنها را یاد آور شود.

کلود فرولو چهره دیگر داستان است که یک کشیش است و رئیس شماسهای کلیسای نوتر دام پاریس است و البته او بود که جرئت به خرج داد و کازیمودو سر راهی را به نزد خود برد و او را بزرگ کرد. کلود همه عمر خود را وقف علم اموزی بویژه آموزش و تجربه در زمینه کیمیاگری کرده بود که آخر هم بجایی نرسید.

ماجرای اصلی از آنجا آغاز می شود که کشیش کلود فرولو عاشق اسمرالدا می شود که دیگر او نیز به سن رشد رسیده و از زیبایی و جمال بر خوردار است.
اسمرالدا با رقص درمقابل مردم پول بدست می آورد. کلو د فرولو در ابتدای دلباختگی پای شیطان را به میان می کشد و مقدماتی را می چیند تا اسمرالدا به اتهام جادوگری محاکمه و اعد ام گردد.
کلود فرولو، در مقام رئیس شماسهای کلیسای نوتردام پاریس و راهب است. او سالها ریاضت به خود داده و از زن دوری کرده ولی ناگهان عشق اسمرالدا او را کلافه می کند.و به شدت عاشق اسمرالدا می‌شود.
به همین دلیل سعی می کند با کمک «کازیمودو»، ناقوس‌زن گوژپشت و بدشکل نوتردام، اسمرالدا را برباید. ولی در اینجا سر و کله یک ناجی بنام کاپیتان فوبوس دوشاتوپر پیدا شده و آدم ربایی ناکام می‌ماند. در پی آن کازیمودوی بیچاره دستگیر شده و او را در میدان اعدام با شلاق مجازات می‌کنند .
در میان آن مردم که به شلاق خوردن کازیمودو می خندیدند و به التماسهای برای دریافت جرعه ابی می خندیدند تنها یک قلب برای او نگران می شود و به او آب می دهد و آن اسمرالدا ست ‌که قلبی مهربان دارد. او به کازیمود کمک می‌کند و جرعه‌ای آب به او می‌دهد: .

«دخترک بدون اینکه سخنی بر زبان راند به محکوم نزدیک شد، گوژپشت می‌خواست به هر قیمتی شده خود را از وی کنار کشد؛ ولی دختر قمقمه‌ای را که بر کمربند آویخته بود باز کرد و به آرامی آن را با لب سوزان مرد بینوا آشنا ساخت. در چشم شرربار و خشک گوژپشت اشکی حلقه زد و بر چهره نازیبای او فروغلتید. شاید این نخستین قطره اشکی بود که در سراسر زندگی از دیده فرو می‌ریخت.

ادامه دارد...

امیر تهرانی

ح.ف

تا اینجا ۷۰ جلد

رازهای کتابخانه من(۱۸): فلسفه و حکمت(بخش دوم)- سقراط ورازهای او

سقراط ورازهای او

استیو جابز بنیانگدار موسسه معروف اپل یکبار گفته بود: " من حاضرم همه ثروت خود را بدهم و به حضور سقراط بر سم."
من با سقراط فیلسوف مشهور یونان و استاد افلاطون بر ای نخستین بار از طریق کتاب۶۹- "سیر حکمت در اروپا" نوشته محمد علی فروغی آشنا شدم.
محمد علی فروغی هم نویسنده بود و هم سیاستمدار ! او نخست وزیر رضاشاه و مدتی هم نخست وزیر محمد رضا شاه بو د. وی کتابهای مختلفی نوشته که "سیر حکمت در اروپا" مشهور ترین آن است.
این کتاب اولین کتابی بود که من بعنوان کتاب آشنایی با فلسفه یونان و بقیه اروپا و مغرب زمین انتخاب کردم . کتاب با توضیحات مختصری در مورد فیلسو فان پیش از سقراط آغاز و انگاه نوبت به سقراط می رسد.
فروغی سقراط را پیشوای حکیمان و فیلسوفان خوانده و می نویسد که او اهل نوشتن نبوده و اثر مکتوب مستقلی از  او بجای نمانده است. آنچه که به سقراط نسبت داده شده از زبان افلاطون ودیگر شاگردان او نقل شده است.
در کتاب سیر حکمت از قول سقراط گفته شده " من دانش خاصی ندارم بلکه فن مامایی بلدم. درست مانند یک قابله که کمک می کند که کودک زاده شود. من هم کمک می کنم که نفس انسان زاده شود."
از نظر سقراط بهترین چیز در زندگی سعادت و خوشی است که البته با پناه بردن به شهوات و لذتها بدست نمی آید بلکه با خود داری از آنها حاصل می شود، 

و این دانایی است که فضیلت است.

دیگر ان که سعادت فرد در سعادت جامعه است و هر کس باید وظیفه خود را به طرز شایسته انجام دهد.
یعنی سعادت و خوشبختی از را ه دانایی وعلم بدست می آید.
از سقراط دو روش بجای مانده که یکی تجاهل سقراطی و دیگر دست انداختن سقراطی است.
تجاهل سقراطی این گونه بود که او اغلب خود را به نفهمی می زد و آنگاه طرف مقابل را با پرسش به پاسخ وا می داشت.
روش دوم او این بود که شخص طرف صحبت را دست می انداخت و او قافیه را می باخت و سقراط برنده می شد.

در مورد علم و حکمت و دانایی سقراط،معتقد بو د که وقتی انسانی می داند که از چه چیز هایی باید حقیقتا بترسد و از چه چیزهایی نترسد این را علم یا حکمت شجاعت می نامند. و وقتی انسانی می داند چگونه جلوی شهوتها را بگیرد اینرا ا پاکدامنی و تقوی می نامند. و اگر انسان بیاموزد که روابط صحیح افراد د ر جامعه بایکدیگر چگونه است این را عدالت می نامند. و اگر کسی بداند که در مقابل خداوند خالق چگونه رفتار کند اینرا دین داری می نامند.

راستش این سقراطی بود که من از کتاب سیر حکمت آموختم ولی بعدا حدسی در من تقویت شد که می گفت  :سقراط دیگری نیز وجود دارد.

سقراط از نوع دیگر
افلاطون شاگرد سقراط،کتابی بنام " ضیافت" دارد که در آن به شرح یک میهمانی می پردازد که میهمان اصلی سقراط است. در آن میهمانی در باره "عشق" سخن می رود، هر کس بر اساس درک خود و دانایی خود از عشق سخن می گوید. سقراط نیز عقایدی چند را از قول یک زن کاهن بنام دیوتیما بیان می کند که او گفته بود :
"عشق نه خوب است و نه بد! مانند پریان است،
"عشق نه به آدمی شباهت دارد نه به خدایان،
"عشق مانند شکارچی است یک روز تیر ش به هدف می خورد و روز دیگر به هدف نمی خورد،
" عشق یعنی هر گونه تلاش برای رسیدن به سعادت و خوشبختی بشرط آن که از طریق پول و مقام و شهرت و مانند آنها نباشد"

خوب این تعاریف قابل بحثند و لی آنچه که  در ضمن در کتاب ضیافت به سقراط نسبت داده می شود این است که او عشق و علاقه شدید به هم صحبتی با پسران و جوانان زیبار و داشته است.

 البته از قول همان همصحبتی های زیبا روی سقراط نقل می کند که آنان در آن ضیافت در مقابل سقراط،اعتراف از او گرفته اند که سقراط،به آنان سخت علاقمند بوده است و وقت خود را با آنان می گدراند ه ولی در ضمن بدنبال بر قرای شهوات ولذات جسمانی با آنان نبوده است. فقط سقراط میل مفرط داشته که حقیقت را برای آنان بیان کند‌. البته بیشتر برای آنان که زیبارو بودند.

در اینجا پرسشی به میان می آید : پس تکلیف کسی که زیبا نیست ولی بدنبال حکمت و دانایی است چه می شود؟

او نباید دانایی و حکمت بیاموزد. برای او نباید وقت صرف کرد؟
ایا فقط باید به فکر نجات خوشگلها بود و با آنان وقت گذراند؟
در گفتاری که سقراط از قول کاهنه دیو تیما نقل می کند او نیز به سقراط هشدار می دهد: " سقراط اصرار نورز اثبات کنی که هر زیبا نیست لازم است زشت باشد!"

می دانید که تهمت اصلی که به سقراط زدند این بود که: " سقراط جوانان ما را فاسد می سازد ." و سر انجام سقراط را وادار به نوشیدن جام زهر نمودند.

راستی در این میان چه کسی درست می گوید؟

ادامه دارد...

امیر تهرانی 

ح.ف

تا اینجا ۶۹

رازهای کتابخانه من(۱۷) : ادیان و مکتبهای دینی

۶۸-سیری در کتابهای مقدس

تاریخ دینها از مهمترین شعبه های تاریخ بشری است که راجع به آنها یعنی نسبت به ا دیان ملل اظهار نطر فراوان می شود.  اما متاسفانه منتقدان و حتی خود معتقدان نیز اغلب کتابهای دینی را نخوانده و بلکه ورقی چند زده و آنگاه    بر کرسی  انتقاد و یا تعریف و تمجید نشسته اند.

من در یک وبلگ دیگرم در سه جلسه پی در پی سی پرسش در باره قرآن مطرح کردم و آنانرا تحت عنوان" آنها قرآن را نخوانده اند.باور نمی کنید؟ ولی حقیقت دارد." مطرح کردم.

من منتظر جواب ماندم ولی هیچ جوابی و یا حتی نظری نرسید. 

تا سه بار و چهار با ر  نوشته را تکرار کردم . خبری نشد. یاد بیست وهفت سال پیش افتادم که روزی  دریک قصر زیبای قدیمی د  شهر لاهه هلند در حال نظاره ساختمان قصر بودم که ناگهان کشیشی با قامتی بلند و چهره ای مصمم به سراغ من آمد. پس از سلام و احوالپرسی و این که اهل کجا هستم نظر مرا در باره عیسی مسیح پرسید. 

من گفتم: طبق کتاب مقدس ما قرآن او یکی از پیامبران بزرگ الهی است و از برگزیده گان و مقربان ملکوت است. ولی گویا کشیش شرحی داد مبنی بر این که بین مسیح و خدا اتحاد برقرار است، او پسر خداست و...

من هم سه پرسش مطرح کردم که کشیش به هیچیک نتوانست جواب بد هد و از من آدرسم را خواست تاظرف یک هفته نماینده پاپ از واتیکان بیاید و جواب پرسشهای مرا بدهد.  اماهیچ کس نیامد که نیامد.

اما پرسشهای در مورد قرآن:

آنها قران را نخوانده اند. باور نمی کنید. ولی حقیقت دارد

از قر آن چه می دانیم و چه قدر می دانیم؟

این که کتابی یا مطلبی و یا نوشته ای را در جا بپذیریم و یا رد کنیم مهم نیست!بلکه مهم آن است که چقدر از آن نوشتار می دانیم.

دادستانی که پرونده ای در دست دارد اگر منصف باشد ابتدا خود پرونده را خط به خط که هیچ بلکه واژه به واژه خوانده و در مورد آنان می اندیشد به عقل ووجدان و اطلاعات خود رجوع نموده همه شواهد را در نظر می گیرد و سپس نظر می دهد.

می فرمایید خیر!  این طور نیست ! خوب ! من اینجا صد پرسش در مورد قران و از متن خود قرآن مطرح می کنم. هر بار ده تا سی پرسش! و منتظر پاسخ می مانم.

اگر پاسخ صحیح و یا نادرست ولی مودبانه که نشان از انسانی با فر هنگ و شعور داده شود با نام و آدرس در اینجا درج میکنم.

ولی مطمئن هستم که ۹۹ در صد افراد  بخصوص از نسل جوان و حتی جوانان مسلمان که قران را قبول دارند از محتوی اصلی قران بی خبرند.

می گویید این طورنیست؟ خوب شروع می کنیم،:

۱ چهار قوم و گروه برتر از نظر قرآن کدامند؟

۲ جهان بر اساس دو ویژگی و پارامتر علمی خلق شده آن دو پارامتر کدامند؟

۳ اما م به چند معنی در قران به کار رفته است؟

۴-کار نیک در قران به دو گروه تقسیم شده قلابی و مجازی و حقیقی آن دو کدامند؟

۵ مشکل فیزیکی زمین از نظر قرآن چه چیزهای هستند که آنرا تهدید می کنند 

 ۶ زن از دنده چپ مرد خلق شده یا راست؟

۷ ارزش کار نیک مرد از نظر قران چند برابر کار نیک زن می باشد؟

۸ فرمول تغییر انسان طبق قرآن در چیست؟

۹ بد یمنی انسانها و بخت بد آنها در کجاست؟

۱۰ چه کسانی از پیامبری و امامت محرومند؟

۱۱- امامان آتش چه کسانی هستند؟

۱۲-آیا انسان از خود اگاه است؟

۱۳- تهمت های مشرکان به پیامبر چه بود؟

۱۴-در خواستهای اضافی مشرکان چه بود؟

۱۵- دو گناهی که هر گز بخشیده نمی شوند؟

۱۶- شرایط شروع و اتمام جنگ از طرف مسلمان چیست؟

۱۷-چهار کلید گذر از عقبه قیامت کدامند؟

۱۸- انسان چه میزان در تغییر سرنوشت خود اثر دارد؟

۱۹-فرعون زمان موسی برای چه بر ج ساخت؟

۲۰- بدترین گناه قوم لوط چه بود؟

۲۱-چرا خدا زنان را خلق کرد؟

۲۲-حکم سنگسا ر در کدام سوره آمده است؟

۲۳-با ایمان حقیقی چند ویژگی دارد؟

۲۴- سه شرط اصلی پذیرش توبه چیست؟

۲۵-دو آرزوی اصلی انان که در جهنم گرفتار می شوند چیست؟

۲۶- کدام گناها ن و با چه شرایطی بخشیده می شوند؟

۲۷-آیا طبق قران پیامبران غیر ابراهیمی هم مبعوث شده اند؟

۲۸- تکلیف انسان در ارتباط با موضوعی که علم و اگاهی چندانی از آن ندارد چیست؟

۲۹-رازی که قران در ارتباط با زبان افشاء کرده چیست؟

۳۰-مشکل اصلی خدایان مصنوعی چیست؟

ادامه دارد

رازهای کتابخانه من (۱۶): پهنه شکوهمند ادب پارسی(۲)

ادامه از نوشتار پیشین

۵۶ و ۵۷گلستان و بوستان سعدی

از نخستین کتابهایی که در کتابخانه پدری مرا هوش ربا نمود و مجذوب و مسحورم ساخت گلستان و بوستان سعدی بودند. گلستان به روش نثر و بوستان به روش نظم خلق شده اند.

سیر و سفر در گلستان همیشه بهار استاد سخن  سعدی 

گلستان را تاثیر گذارترین  کتاب بر ادبیات پارسی دانسته اند و کتاب بوستان را یکی از ۱۰۰ کتاب برتر جهان معر فی کردهاند. این معرفی دوم یعنی در مورد کتاب بوستان توسط مجله معروف گاردین انگلیس صورت گرفته است .

بر اساس شواهد و مدارک قطعی استاد سخن سعدی نگارش کتاب گلستان را در زمانی کمتر از یک سال بعد از تدوین بوستان، و گویا در نخستین روز های اردیبهشت  ماه سال ۶۵۶ هجری شروع کرد ه بود که خود در آن مورد می گوید :
«هنوز از گلِ بوستان بَقیّتی موجود بود» که نگارش آن را به پایان رساند
یعنی اثری جاودانه که در بهار خلق شد و بعنوان بهار جاودانه ادب پارسی ثبت شد.
اگر چنین باشد باید باورنمود که سعدی در خلق این اثر معجزه کرده که در مدتی کوتاه چنین اثر با ارزشی افریده است.

به نمونه هایی از کتاب گلستان نظری بیاندازیم و در گلستان همیشه بهار سعدی سیری کنیم:

مردان خدا این چنین اند!
۱-دزدی به خانه پارسایی در آمد. چندان که جست چیزی نیافت. دلتنگ شد. پارسا خبر شد. گلیمی که بر آن خفته بود در راه دزد انداخت تا محروم نشود.

شنیدم که مردان راه خدای
دل دشمنان را نکردند تنگ


تو را کی میسر شود این مقام
که با دوستانت خلاف است و جنگ

عر فان و تصوف چیست؟
۲-یکی از مشایخ شام )سوریه امروز( را پرسیدند از حقیقت تصوف.
گفت: پیش از این (صوفیان) طایفه‌ای در جهان بودند به صورت پریشان و به معنی جمع،
اکنون جماعتی هستند به صورت جمع اند و به معنی پریشان.

چو هر ساعت از تو به جایی رود دل

به تنهایی اندر صفایی نبینی

ورت جاه و مال است و زرع و تجارت
چو دل با خدای است خلوت نشینی


 ریاکاری تا چه حد؟
۳-زاهدی مهمان پادشاهی بود. چون به طعام بنشستند کمتر از آن خورد که ارادت او بود و چون به نماز برخاستند بیش از آن کرد که عادت او، تا ظنّ صلاحیت در حق او زیادت کنند.

ترسم نرسی به کعبه، ای اعرابی
کاین ره که تو می‌روی به ترکستان است

چون به مقام خویش آمد سفره خواست تا تناولی کند. پسری صاحب فراست داشت. گفت: ای پدر! باری به مجلس سلطان طعام نخوردی؟ گفت: در نظر ایشان چیزی نخوردم که به کار آید. گفت: نماز را هم قضا کن که چیزی نکردی که به کار آید.

ای هنرها گرفته بر کف دست
عیبها بر گرفته زیر بغل

تا چه خواهی خریدن ای مغرور
روز درماندگی به سیم دغل


در گلستان همه نوع گل موجود است و سعدی خود می گوید:
به چه کار آیدت زگل ورقی از گلستان من ببر ورقی
گل همین پنج روز و شش باشد این گلستان همیشه خوش باشد.


راز ادبی پنهان در گلستان
ملک الشعرای بهار بر این باور بود که گلستان اگر چه بصورت نثر است و شعر نیست ولی با پس و پیش کردن واژه های آن می توان شعرهای زیبا خلق کرد.

گلستان به زبانهای مختلف جهان ترجمه شده است.

ادامه دارد...

تا اینجا ۵۷ جلد

امیر تهرانی

ح،ف

رازهای کتابخانه من(۱۵): جهان پر راز و رمز داستان و رمان(ایرانی - بخش یکم)

رمانها و داستانهای ایرانی

من فهرست کتابهای داستان ایر انی را که خوانده ام تا سرحد امکان بر اساس تاریخ خواندن آورده ام . ولی ترجیح می دهم شرح آنان را بر   اساس زمانبندی دهنی خودم انجام دهم. یعنی برخی را زودتر مورد بحث قرار دهم و این نقص یا مزیت خاصی برای اثر مورد نظر بشمار نخواهد آمد.

کتابهای داستانی که خواتده ام به شرح زیر بوده است:

شماره ها بر  اساس کتابهای خوانده شده در زمینه رمان و داستان است.

۱-پیامبر نوشته   زین العابدین رهنما  

۲-شادکامان دره قره سو    علی محمد افعانی

۳-شوهر آهو خانم      علی محمد  افعانی    

۴- بوف کور               صادق هدایت

۵-زنده به گور           صادق هدایت

۶-سگ ولگرد           صادق هدایت

۷- سه قطره خون     صادق هدایت

۸-انتری که لوطیش مرده بو د   صادق چوبک

۹- تنگسیر              صادق چوبک

۱۰-'همسایه ها          احمد محمود

۱۱-مدیر مدرسه        جلال آل احمد

۱۲-زن زیادی               جلال آل احمد

۱۳-آتش بدون دود     نادر ابراهیمی

۱۴-دای جان ناپلیون       ایر ج پزشگزاد

۱۵- ماشالله خان در دربار هارون الرشید    ایرج پزشکزا د

۱۶-ماهی سیاه کوچولو    صمد بهرنگی

۱۷-عزادارا بیل    غلامحسین ساعدی

۱۸-صحرای محشر        جمال زاده

۱۹-تهران مخوف   مرتضی مشفق کاظمی

۲۰- شکر تلخ           جعفر شهری

۲۱-سوشون       سیمین دانشور

۲۲- سیاحت غرب      قوچانی

۲۳-هزار و یک شب    

۲۴-سند باد            نامه

۲۵-دا             اعظم کاظمی

۲۶-آتش بدون دود      نادر ابراهیمی

۲۷-ظل السلطان     خسرو معتضد

کتاب انتخابی

انتری که لوطیش مرده بود .

داستان را که صادق چوب نویسنده داستان جاودانه تنگسیر نوشته وقتی بیست سال داشتم خواندم. د استان به یک بوزینه به نام مخمل و لوطی او بنام جهان مربوط می شود که لوطی بی رحم هر روز انتر را به این طرف و آن طرف می برد تا با حرکات انتر پول بدست آورده و آنرا هم خرج حشیش و تریاک و لقمه نان بی ارزشی کند.

انتر آنقدر از لوطی کتک خورده بود و یا با گرسنگی شگنجه شده بود و از انجا که لوطی انتر را هم به دود تریاک و حشیش آلوده کرده بود و یا با خمار نگاهداشتن انتر او را عذاب داده بود، تا موقع معرکه گیری انتر با یک اشاره لوطی جای دشمن را نشان دهد.جای دوست را نشان دهد.

بیست سال بود که این انتر بدبخت منتر آن لوطی بی رحم شده بود.باید سنگ پرانی های مردم یعنی انسانهای کوچه و خیابان را در معر که گیریهای لوطی چهان نا لوطی تحمل می کرد که می گفتند :جای دشمن را نشان بده و او هیچ عکس العملی نشان نمی داد چون فقط باید جای دشمن را با اشاره لوطی نشان می داد.

ولی در یک روز صبح انتر لوطی خویش را مرده مییابد و شوق آزادی او را فر ا می گیرد. او هر چه منتظر می شود لوطی بر نمی خیزد و انتر زنجیر اسارت را از زمین می کند و به راه می افتد. البته با زنجیر!

در اولین اقدام پس از آزادی ، انتر به خود ارضایی مشغول می شود ، گویی فقط همین یک مشکل را داشته است که ناگهان پرنده ای مثل شاهین به او حمله می کند. انتر عیش ناقصش منقص می شود و می گریزد.

سپس از پسری چوپان ضربه چوب محکمی می خورد والبته او نیز صورت پسر را حسابی زخمی می کند.
ولی ناگهان خود را رها و بی پناه می یابد. لوطی کتک می زدولی همیشه مثل سایه دور بر انتر بود. اما اکنون انتر تنها شده و روی زمین بی کس مانده بود.
ناچار مجددا به جنازه لوطی پناه می برد که د ر زیر درخت هچنان افتاده و در حال متلاشی شدن است و یا برای متلاشی شدن اماده می شود. در تمام مسیر رفت و بر گشت زنجیر اسارت بر گردن انتر میماند.
در پایان داستان انتر تبر بدوشانی را می بیند که به سوی او می آیند و احساس می کند که خطر بزرگ اکنون در حال وقوع است و او منتطر وقوع میماند...
شاید هم صادق چوبک می خواست نشان بدهد که انسان عجب موجود بی رحمی است که بخاطر دود حشیش و تریاک و شکم خود به یک بوزینه بی نوا هم رحم نمی کند.
و شاید هم می خواست بگوید که در قشر فقیر و بی نوا چه مصیبتهایی رخ می دهد.
ولی این که سر انجام انتر و لوطی هر دو به مرگ ناخواسته و فوری ختم می شود از همه دردها بدتر است.لوطی در بدر و آواره و انتر در بدر تر و آواره تر از او!
با این تفاوت که انتر در انتخاب راه زندگی آزاد نبود ولی لوطی خود این راه کثیف و نکبت را آزادانه انتخاب کرده بود